Tại sự kiện ra mắt nền tảng quản lý tài sản eWealth do Chứng khoán Thiên Việt (TVS) tổ chức, ông Trần Vinh Quang, Tổng Giám đốc Công ty Quản lý Quỹ Thiên Việt (TVAM) đã có những trao đổi đáng chú ý về đầu tư Private Equity (PE).
Nhà đầu tư hỏi rằng “nên đầu tư thế nào, tỷ lệ thành công ra sao”, theo ông, trước hết cần nhìn đúng bối cảnh thị trường Việt Nam.
Hiện nay, PE ở Việt Nam vẫn còn rất sơ khai, quy mô nhỏ hơn nhiều so với thị trường niêm yết, đó cũng là lý do vì sao Việt Nam chưa phải “điểm đến thường trực” của nhiều quỹ PE quy mô tỷ đô như ở các thị trường lớn.
Cụ thể, vị chuyên gia TVAM cho rằng, điểm “sơ khai” không chỉ nằm ở quy mô, mà còn ở cơ chế thoái vốn. Với PE, câu chuyện thành công không chỉ là chọn đúng doanh nghiệp, mà còn là “đến lúc nào và bằng cách nào để thoát ra”.
Trong khi đó, con đường IPO/listing tại Việt Nam lại có những yêu cầu khiến không ít công ty tăng trưởng nhanh, đặc biệt là các doanh nghiệp còn "đốt tiền" khó đáp ứng, ví dụ yêu cầu duy trì lợi nhuận trong một số năm nhất định.
Ông nhắc tới hướng đi gần đây của cơ quan quản lý như việc nghiên cứu các cơ chế sandbox để tạo thêm “đường lên sàn” cho những mô hình mới, bởi nếu giữ nguyên tiêu chuẩn “lợi nhuận vài năm liên tiếp”, nhiều doanh nghiệp thuộc khẩu vị PE gần như không đạt được.
Đầu tư PE - không nên đi một mình
Trong bối cảnh đó, ông Quang lý giải vì sao TVS lại được biết đến nhiều ở mảng đầu tư (đặc biệt là PE) hơn là mảng môi giới thuần tuý. Theo ông, Thiên Việt “đi sớm”, và vì đi sớm nên có lợi thế tiếp cận deal, tích lũy trải nghiệm, cũng như xây dựng năng lực thẩm định – đồng hành – thoái vốn.
Về kết quả, ông chia sẻ tỷ lệ thành công của Thiên Việt trong các thương vụ kiểu PE cao hơn mức thường được đồn đoán trên thị trường. Nếu quan niệm phổ biến là “4 deal mới lời được 1”, theo ước tính của ông, tỷ lệ thành công của Thiên Việt có thể ở mức 60–70%.
" Thậm chí, mức hiệu suất đầu tư khoảng 30–35%/năm có thể gặp ở các thương vụ tốt, “hai năm nhân đôi” không phải là chuyện quá lạ trong các deal PE thuận lợi ", ông Quang nhấn mạnh.
Tuy nhiên, chuyên gia TVAM đưa ra cảnh báo rằng: nhà đầu tư cá nhân ở Việt Nam gần như không có lợi thế khi đầu tư PE một mình. Lý do rất thực tế là cá nhân thường không tiếp cận được “tài sản chất lượng” như cách các quỹ hoặc tổ chức đầu tư chuyên nghiệp tiếp cận.
Thay vào đó, cá nhân hay gặp kịch bản “được rủ rê” qua bạn bè, mối quan hệ, hoặc các câu chuyện truyền miệng về một công ty nào đó. Ở PE, khi thiếu thông tin chuẩn và thiếu năng lực thẩm định, rủi ro không còn là “điểm mua – điểm bán” như cổ phiếu, mà là rủi ro cấu trúc: pháp lý, chất lượng báo cáo, năng lực quản trị, dòng tiền, và quan trọng nhất là đầu ra.
"Với nhà đầu tư cá nhân, đi PE một mình thường là “đi trong sương mù”; còn với tổ chức, lợi thế là hệ thống tiếp cận deal, thẩm định, quản trị rủi ro và gọi vốn", vị CEO TVAM nêu quan điểm.
3 nguyên tắc đầu tư PE sống còn
Tổng Giám đốc TVAM thừa nhận, cá nhân ông khi đầu tư PE cũng chỉ là "amateur" (không chuyên), tuy vậy trong quá trình lựa chọn doanh nghiệp để rót vốn, ông Quang đưa ra 3 nguyên tắc ngắn gọn để nhà đầu tư cá nhân “sống còn" nếu vẫn muốn tham gia PE.
Thứ nhất: Doanh nghiệp phải có lãi. Ông Quang chỉ ra rằng nhiều công ty “priority” đang lỗ nhưng được định giá cao, vì trước đây thị trường sẵn sàng trả tiền cho tăng trưởng doanh thu. Nhưng theo ông, xu hướng mua doanh nghiệp chỉ dựa trên tăng trưởng doanh thu đã kết thúc.
Câu hỏi mà nhà đầu tư bây giờ đặt lên bàn là “khi nào hoà vốn”, sau đó mới là “khi nào có lợi nhuận”. Vì vậy, ông thiên về quan điểm: chấp nhận giá cao hơn một chút cũng được, nhưng doanh nghiệp phải có lãi, hoặc ít nhất đã qua ngưỡng hoà vốn và có lộ trình lợi nhuận rõ ràng.
Thứ hai: Founder phải cực kỳ có kinh nghiệm. Ông cho rằng nếu đầu tư PE vào những founder “chưa có nghề”, xác suất thành công có thể xuống rất thấp, chỉ dưới 10%. Với PE, nhất là giai đoạn tăng trưởng, founder không chỉ là người điều hành mà còn là người chịu trách nhiệm “giải bài toán khó”: chiến lược, đội ngũ, sản phẩm, pháp lý, và gọi vốn. Một founder giỏi giúp giảm rủi ro vận hành, tăng năng lực thích nghi và tăng khả năng thuyết phục nhà đầu tư tiếp theo.
Thứ ba: Doanh nghiệp phải có quỹ hoặc tổ chức đã tham gia trước đó. Đây là nguyên tắc ông nhấn mạnh vì liên quan trực tiếp tới thẩm định và sức bền vốn. Khi đã có một quỹ/tổ chức chuyên nghiệp tham gia, nhà đầu tư cá nhân ít nhất được “hưởng ké” một phần quy trình thẩm định, và quan trọng hơn là doanh nghiệp có cơ hội cao hơn để tiếp tục gọi vốn.
Để minh hoạ cho nguyên tắc thứ ba, ông Quang lấy ví dụ kiểu “cùng mô hình, khác kết cục” ở các cuộc đua thương mại điện tử: "Nhiều mô hình có thể giống nhau, thậm chí đội ngũ này giỏi hơn đội ngũ kia, nhưng người chiến thắng đôi khi là người có thể gọi vốn mạnh và đốt tiền lâu nhất. Thực tế tại Việt Nam, nhìn vào những trường hợp như Tiki, từng rất thành công rồi sau đó gặp khó khăn khi cạnh tranh với Shopee, Lazada. Với những ngành mà “ai sống sót cuối cùng thì người đó thắng”, thiếu vốn đồng nghĩa thất bại" .
Vì vậy, theo ông, PE mà không gọi được vốn thì rủi ro thất bại rất cao; nhà đầu tư nên ưu tiên các deal có “backup” đủ mạnh.
